Według ostatniego Corruption Perception Index za rok 2019, Dania jest krajem o najniższym poziomie korupcji na świecie. Ponadto od roku 2012, Dania we wspominanym rankingu nie wypadła poza czołową dwójkę. Co sprawia, że Duńczykom udaje się utrzymać tak niski poziom korupcji w sektorze publicznym w porównaniu z innymi krajami?

Ogólnie decyzja o tym, czy dany pracownik wchodzi w proceder korupcji lub nie, może być różnie motywowana. Na taką decyzję wpływają czynniki odstraszające, takie jak jakość nadzorowania pracownika oraz potencjalne kary za korupcję, lub potencjalny zysk jest z korupcji. Na dodatek, ważnym czynnikiem może być właściwa każdej osobie skłonność do angażowania się w nieuczciwe zachowanie. Ten ostatni czynnik jest przedmiotem dociekań badaczy Sebastiana Baforta, Nikołaja Harmona, Frederika Hjortha oraz Asmusa Leth Olsena (wszyscy Uniwersytet Kopenhaski). Zadają oni pytanie, czy kandydaci do pracy w administracji publicznej różnią się właściwą im skłonnością do nieuczciwego zachowania oraz sprawdzają, czy może być to powodem utrzymania niskiego poziomu korupcji.

By móc odpowiedzieć na postawione pytanie, należy najpierw zastanowić się nad tym jak zmierzyć nieuczciwość? W tym celu badacze przeprowadzili eksperyment na studentach kierunków prawa, ekonomii oraz nauk politycznych Uniwersytetu Kopenhaskiego. Absolwenci tych kierunków zajmują większość etatów w instytucjach publicznych oraz pracują na ważnych staniowiskach w firmach prywatnych. Zatem obecni studenci stoją przed podobną przyszłością, dlatego są interesującą grupą z punktu widzenia badaczy. A na czym polegał eksperyment? Studenci zgadywali wynik rzutu kostką. Za prawidłowe odgadnięcie wyniku, mogli otrzymać dwie korony duńskie. Jednak uczestnicy nie ujawniali swojego przewidywania przed rzutem kostką, a dopiero wtedy, kiedy znali wynik oraz wypłatę. Uczestnicy wiedzieli, że nie można w bezpośredni sposób dowiedzieć się czy oszukiwali czy nie. Badacze obserwowali tylko odpowiedź studentów. Zatem w jaki sposób sprawdzono uczciwość uczestników? Powtarzając wielokrotne ten eksperyment, autorzy za pomocą reguł statystycznych zbudowali rozkład teoretyczny i porównali go z rozkładem odpowiedzi uczestników. Zgłaszanie zbyt wielu prawidłowych przewidywań w porównaniu do teoretycznego rozkładu było przesłanką do wystąpienia oszustwa. Tak na przykład rozkład teoretyczny wskazuje, że prawdopodobieństwo 10-ciu lub więcej prawidłowych odpowiedzi wynosi około 12 procent, podczas gdy z wyników eksperymentu wynika, że 73 procent uczestników miało 10 lub więcej prawidłowych odpowiedzi. To porównanie pokazuje istnienie nieuczciwych zachowań. Następnie korzystając z wyników eksperymentu, autorzy wyznaczają wskaźnik nieuczciwości, indywidualny dla każdego uczestnika.

Mając tak przygotowane dane, autorzy sprawdzili związek pomiędzy preferencjami wyboru przyszłej pracy oraz wskaźnikiem nieuczciwości. Wyznaczone korelacje są negatywne, co oznacza, że im bardziej dana osoba jest nieuczciwa, tym mniejsza szansa, że ta osoba będzie starać się o pracę w administracji publicznej. Ponadto wśród badanych studentów, którzy w swoim rankingu preferencji na jednym z dwóch czołowych miejsc umieścili pracę w sferze publicznej, średnio wskaźnik nieuczciwości był o 10 punktów procentowych niższy w porównaniu z resztą badanych. Taki wynik wskazuje na pozytywną selekcję do pracy w publicznych instytucjach.

Następnie autorzy próbowali odnaleźć przyczyny tego zjawiska. Okazuje się, że zarówno preferencje wyboru przyszłej pracy, jaki i stopień nieuczciwości są silnie uzależnione od postaw, jakie przejawiają studenci. W szczególności ci studenci, którzy uważają, że wynagrodzenie jest szczególnie ważnym atrybutem pracy, częściej oszukiwali oraz byli mniej skłonni do pracy w sektorze publicznym. Autorzy, korzystając z tej obserwacji oraz faktu, że wynagrodzenia w duńskim sektorze publicznym są niższe niż w sektorze prywatnym zauważają, że niższe płace mogą wspomagać odpowiednią selekcję do pracy w sektorze publicznym. Dlatego badacze przepytali studentów o ich preferencje wyboru przyszłej pracy w zależności od poziomu luki między wynagrodzeniami w sektorze publicznym i prywatnym. Okazało się że gdy luka maleje, wskaźnik oszukiwania rośnie wśród studentów, którzy preferują pracę w sektorze publicznym.

Jaki wnioski płyną z duńskiego przykładu? Po pierwsze, wyniki pokazują, że ważnym czynnikiem wpływającym na niski poziom korupcji jest odpowiednia selekcja do pracy w sektorze publicznym. Po prostu osoby które chcą pracować w instytucjach publicznych rzadziej wikłają się w nieuczciwe zachowania. Po drugie, odpowiednia selekcja w Danii jest wspierana przez stosunkowo niskie płace w sektorze publicznym. Nie jest to powód do tego, aby obniżać urzędnikom wynagrodzenia, ale badanie dowodzi, że pieniądze niekoniecznie są najważniejsze.

GRAPE | Tłoczone z danych dla Dziennika Gazety Prawnej, 11 czerwca 2021 r.