Ubóstwo w Polsce
Co roku GUS przeprowadza w Polsce Badanie Budżetów Gospodarstw Domowych (BBGD). W tym celu losuje kilkadziesiąt tysięcy gospodarstw domowych, reprezentatywnych dla całej populacji ok. 13 mln gospodarstw domowych w Polsce. Dzięki zastosowaniu konkretnej metodologii losowania gospodarstw domowych, wyniki BBGD można uogólniać na sytuację w całej Polsce.
W grupie wylosowanych gospodarstw przeprowadzana jest ankieta dotycząca danej rodziny. Kluczowa część badania przebiega w ten sposób, że każde z wylosowanych gospodarstw domowych przez miesiąc notuje swoje rozchody w książeczkach budżetowych.
Poza tym każdy członek rodziny podaje swój wiek, płeć, wykształcenie oraz -- w przypadku osób powyżej 16 roku życia -- pyta się także o źródła i wysokość dochodu. Poza informacjami z „zeszytów” zbierane są również dane dotyczące wyposażenia, czy warunków mieszkaniowych (np. liczba pokoi w mieszkaniu/domu).
W ciągu lat pytania do gospodarstw domowych ulegały zmianie, ale da się wyróżnić pewien stały zestaw pytań. W zespole GRAPE przeprowadziliśmy harmonizację tych danych. O ile w większości przypadków zmiany definicyjne nie pozwalają na przeanalizowanie wydatków na poszczególne produkty czy szczegółowo źródeł dochodów, można zdefiniować porównywalne w czasie miary dochodów, konsumpcji i ubóstwa.
By zachować możliwie dużą porównywalość naszych wyników z raportami GUS, wydatki całkowite gospodarstwa stanowią miarę konsumpcji. Z tego samego powodu miarą dochodu w tym raporcie jest tzw. dochod rozporządzalny (suma bieżących dochodów pomniejszona o podatki i składki ubezpieczeniowe).
Oprócz informacji zebranych bezpośrednio od gospodarstwa GUS dodaje również swoje zmienne. Pierwsza z nich są zmienne, które przyjmują wartość 1, gdy dana osoba spełnia kryterium ubóstwa, oraz 0 w pozostałych przypadkach. Poza tym GUS podaje także podział gospodarstw na grupy społeczno-ekonomiczne, przypisuje im typ tzw. biologiczny. GUS wyróżnia te grupy by dokładniej przyjrzeć się strukturze ubóstwa i zidentyfikować te grupy, które są najbardziej nim dotknięte.
Dla przykładu w 2019 roku w BBGD wzięło udział 35923 gospodarstw domowych. Zapytano je m.in. o główne źródło dochodu. Na podstawie deklarowanego głównego źródła dochodu 54% gospodarstw domowych sklasyfikowano jako utrzymujące się z pracy najemnej; 32% jako utrzymujące się z emerytury; oraz 4% jako utrzymujące się z użytkowania gospodartw rolnych.
W naszych miarach, poza dochodami i wydatkami, wykorzystaliśmy informacje o strukturze gospodarstwa domowego. Dzięki temu można wyróżnić na przykład samodzielnych rodziców (ok. 2.5% gospodarstw domowych), pary z dziećmi (ok. 22%), rodziny wielopokoleniowe z jednym rodzicem (ok. 1% gospodarstw domowych) oraz rodziny wielopokoleniowe z dwojgiem rodziców (ok. 3%).