Topografia myśli
Każdy chciałby osiągnąć swój potencjał. Ale jaki ten potencjał jest? To pytanie jest ważne z perspektywy systemu obowiązkowej edukacji, ale także z perspektywy uczelni wybierających najlepszych studentów, czy pracodawców poszukujących najlepszych kandydatów na stanowisko, rekruterów w armii. Za nową miarę potencjału może posłużyć „topografia tekstu”, czyli sposób, w jaki ludzie wysławiają się. Co to takiego? Czym różni się kształt myśli w esejach studentów od popularności opowieści?
Jak mierzyć ludzki potencjał? Z pomocą przychodzi psychologia, która za jeden z celów stawia sobie pomiar psychiki, umysłu człowieka. Jej narzędzia pozwalają ocenić cechy charakteru, ale też różnego rodzaju inteligencje. Pojęcie inteligencji odnosi się do oceny zdolności postrzegania otoczenia i adaptacji do zmian w otoczeniu. Inteligencja nie jest jedna, ludzie zasadniczo różnią się w swoich zdolnościach. Dla przykładu: ktoś może mieć znakomitą pamięć, inny ma słabą pamięć, ale szybko liczy w pamięci, jeszcze inny abstrakcyjnie znajduje analogie w analogiach, ale żaden z nich nie potrafi sobie wyobrazić jak narysować człowieka.
Psychologia stara się te pewne zdolności pogrupować, i tak mamy inteligencję emocjonalną, społeczną, refleksyjną, matematyczną, wizualno-przestrzenną, ruchową i wiele innych. Psychologowie zauważyli, że występują pomiędzy różnymi zdolnościami korelacje. Pewni ludzie, średnio lepiej radzą sobie na większości testów kognitywnych od innych. To nie wyklucza, że ten kto przeciętnie gorzej sobie radzi w większości zadań, może być geniuszem w jednej dziedzinie. Niemniej jednak, pomiar ogólnej zdolności kognitywnej człowieka (ale też zwierząt) „czynnik G” stanowi złoty graal w dziedzinie.
Test IQ mierzy – choć niedoskonale – czynnik G. Na IQ wpływa między innymi dieta i ilość uprawianego sportu, szczególnie u dzieci i osób starszych, a także uwaga poświęcona dzieciom w okresie rozwoju czy geny. Badacze od dawna zastanawiają się jaką rolę w zdobywaniu sukcesu odgrywa szczęście? Niektóre badania sugerują, że całkiem sporą, ale IQ pokazuje, że szczęście może też sprzyjać ludziom o wyższym czynniku G. Z IQ dodatnio współwystępują motywacja, lepsze wyniki w szkole, lepsze wyniki w pracy, większy dochód czy dłuższe życie. Czy topografia wyrażania myśli w podobny sposób potrafi przewidzieć sukces?
Profesorzy marketingu, Jonah Berger z Uniwersytetu w Pensylwanii wraz z Olivierem Toubią z uniwersytetu Columbia postanowili spojrzeć na język jako dane o inteligencji w artykule z 2024 roku. Zadali sobie pytanie, czy sposób, w który ludzie wyrażają swoje myśli pozwala przewidywać ich późniejszy sukces? Przyjrzeli się 40,000 aplikacjom na uniwersytety i późniejszym wynikom na dyplomie studentów. Badacze podzielili tekst na fragmenty składające się z 25 słów. Każdy taki fragment stanowi punkt w przestrzeni języka i idei. Następnie mierzyli jak płynnie aplikanci poruszają się pomiędzy ideami i jak wiele, i jak różnorodne ich esej zawiera. Zarówno ci, którzy w swoim eseju potrafili poruszyć więcej kwestii, ale także ci, którzy płynnie przechodzili pomiędzy tematami osiągali lepsze wyniki na studiach. Objętość tematów świadczy o pewnej erudycji i kreatywności. Jak wytłumaczyć efekt związany z płynnością? Chodziło o wybór bliższych sobie tematów czy o brak okrężności – jak najpłynniejszego poukładania idei już zawartych w tekście? Okazuje się, że istotny był dobór bliższych sobie pomysłów, a nie ich rozłożenie per se.
Powyższy wynik nie byłby może tak zaskakujący, gdyby nie fakt, że ``topografia myśli’’ mierzy inteligencję nieuchwyconą przez wiele innych czynników już uwzględnionych w modelu. W badaniu autorzy uwzględniają przeszłe rezultaty w edukacji, czyli wyniki matur i ranking w liceum. Ponadto, biorą pod uwagę czynniki socjoekonomiczne, czyli edukacje rodziców, płeć i pochodzenie studentów. Ludzie o różnym wykształceniu mogą też inaczej pisać, więc brali pod uwagę kierunek studiów na który zaaplikowali. Spojrzeli także na cechy tekstu, tematy, które były poruszane, analityczność tekstu, długość eseju i temat eseju. Gdy weźmie się pod uwagę te wszystkie czynniki, to studenci o wszystkich tych cechach takich samych, którzy wyrażają się lepiej, mają znacząco lepsze oceny. Wynik jest tym bardziej wiarygodny, że radzą sobie zarówno lepiej i humaniści, którzy potem mogli dostawać oceny za podobne eseje, jak i inżynierowie i matematycy.
Taką samą metodę oceny wyrażania się, wyżej wymienieni badacze, w artykule z 2020, zastosowali do zbadania tekstów artykułów naukowych i rozrywkowych - seriali i filmów. Tutaj okazało się, że filmy i seriale, które poruszają się po tematach szybciej, są bardziej popularne. Może to oznaczać, że akcja w nich jest bardziej dynamiczna i niespodziewana. Ponadto, im mniejsza objętość tematów poruszanych w produkcji, tym też jest ona bardziej popularna. Możliwe, że relaksując się, chcemy przyjmować mniej skomplikowane treści. Interesujący jest fakt, że topografia tych historii, które są najczęściej oglądane, różni się o 180 stopni od esejów wskazujących na wysoką inteligencję. Natomiast wyniki bardziej spójne z esejami dotyczą artykułów naukowych. Im płynniej tekst naukowy napisany, im większą objętość tematów porusza, ale też im bardziej okrężnie tekst napisany – w tym wypadku, im częściej powraca się do wcześniej wspomnianych tematów – tym artykuł ma więcej cytowań.
Wysławianie się jest nową kandydatką na miarę inteligencji. Okazuje się, że w ocenie kandydata, warto oprócz porównywania wyników na testach wysłuchać jak dana osoba się wyraża, ponieważ kryje się tam dodatkowa informacja o jej potencjale. Inteligentniejsi są z reguły ci, którzy kreatywnie łącząc tematy poruszają większą ich objętość, ale także ci, którzy płynniej po nich przechodzą. Podobnymi prawami rządzą się artykuły naukowe, z tą drobną różnicą, że są łatwiej zrozumiałe, gdy pewne rzeczy powtarzają się na przestrzeni wypowiedzi. Licząc na popularność serialu telewizyjnego powinniśmy natomiast napisać scenariusz o dynamicznie zmieniającej się fabule, ale na jeden temat.