Jak daleko sięgają macki włoskiej ośmiornicy?
Włochy uważane są za kolebkę zorganizowanej przestępczości czyli mafii a za miejsce jej pochodzenia wskazuje się Sycylię. W XX wieku wpływy mafii rozszerzyły się na całe Włochy i poza ich granice. Obecnie organizacje mafijne takie jak Cosa Nostra, ‘Ndrangheta czy Camorra znane są na całym świecie. Co o przyczynach powstania włoskiej mafii i jej skutkach mówią w swoich badaniach ekonomiści?
Daron Acemoglu (MIT), Giuseppe de Feo (Uniwersytet w Liverpoolu) oraz Giacomo Davide De Luca (Uniwersytet w York) wskazują, że istotną przyczyną rozwoju mafii sycylijskiej pod koniec XIX wieku była susza z 1893 r., która spowodowała znaczące spadki produkcji rolniczej, w szczególności zbóż. To z kolei wzmocniło ruch Belek Sycylijski (włoska nazw: fasci siciliani), pierwszego szerokiego ruchu socjalistycznego we Włoszech wyrażającego żądania pracowników najemnych i rolników. Jak pokazują Acemoglu, de Feo i De Luca ekspansja mafii nastąpiła na tych terenach Sycylii, na których ruch Belek Sycylijski był stosunkowo silny. Wyjaśnieniem tego zjawiska jest fakt, iż właściciele majątków ziemskich zwracali się o pomoc do mafii w zwalczaniu i ograniczaniu wpływów ruchu Belek Sycylijskich. Jednocześnie Acemoglu, de Feo i De Luca wskazują na negatywne skutki istnienia mafii w średnim okresie do których zaliczają obniżoną stopę alfabetyzacji, wzrost śmiertelności niemowląt oraz zmniejszone możliwości dostarczania dóbr publicznych przez samorządy terytorialne. Dodatkowo mafia oddziaływała na politykę na szczeblu lokalnym: w miejscach gdzie mafia była silna następowała znaczna koncentracja głosów na określone ugrupowanie polityczne, co wynikało m.in. z niemożliwości prowadzenia kampanii wyborczej przez polityków niepopieranych przez mafię oraz zastraszanie wyborców.
Z kolei Paolo Pinotti (Uniwersytet Bocconi) wskazuje na dalsze koszty mafii. Wykorzystując dane makroekonomiczne dla dwóch regionów południowych Włoch, Apulii oraz Bazylikaty, Pinotti pokazuje, że wraz ze znacznym rozwojem mafii w tych regionach w latach 70 XX wieku następuje istotny spadek PKB na głowę sięgający nawet 16%. Jako wytłumaczenie tego zjawiska Pinotti wskazuje na ucieczkę kapitału prywatnego z tych regionów i zastępowanie go mniej wydajnymi inwestycjami publicznym, które z kolei stanowią okazję do zysku dla mafii m.in. poprzez możliwość zatrudnienie osób związanych z mafią w przedsiębiorstwach wygrywających publiczne zlecenia.
Na inne negatywne skutki działania mafii zwracają uwagę Litterio Mirenda, Sauro Mocetti i Lucia Rizzica (wszyscy z Banku Włoch) a mianowicie jej rozprzestrzenianie się w legalnej gospodarce. Używając danych dla włoskich firm z okresu 2000-2016 i danych o obecności ‘Ndranghety w północnych i środkowych Włoszech Mirenda, Mocectti i Rizzica wskazują, iż ok. 9 tysięcy przedsiębiorstw we wspomnianym wcześniej okresie podlegało infiltracji przez mafię przy czym w większości były to duże firmy, które w 2016 r. wygenerowały przychody w wysokości 42 miliardów Euro. Dodatkowo Mirenda, Mocetti i Rizzica wskazują, iż infiltracja firm przez mafię następuje poprzez przejęcie jej udziałów a rzadziej poprzez umieszczenie w zarządzie firmy członka mafii. Jednocześnie okazuje się, że firmy, które podlegały mafijnej infiltracji cechują się zwiększonymi zyskami przy jednoczesnym zwiększeniu zasobu pracy tych firm i braku zmian zasobu kapitału. Według Mirenda, Mocectti i Rizzica zwiększone zyski firm infiltrowanych przez mafię wskazywać mogą na dwa fakty: w przypadku firm handlowych świadczą o wystawianiu fałszych faktur w celu prania brudnych pieniędzy. Z kolei w przypadku firm w sektorze budowlanym zwiększone zyski mogą wskazywać na zajmowanie pozycji dominującej na rynku uzyskanej poprzez zastraszanie, przemoc i korupcję. Jednak strategia biznesowa obrana przez mafię dla firm przez nią infiltrowanych nakierowana jest na krótkoterminowy wyzysk i uszczuplenie zasobów, co stosunkowo szybko doprowadza do pogorszenia sytuacji finansowej tych firm.
Jak widać mafia pociąga za sobą istotne i dotkliwe negatywne koszty nie tylko ekonomiczne ale także społeczne. Stąd tak ważna jest odpowiednio zaplanowana i wdrażana strategia walki z mafią i jej przyczynami.