Igrzyska praw człowieka
Wielkie wydarzenia sportowe, np. Igrzyska Olimpijskie czy Mistrzostw świata w piłce nożnej, coraz częściej odbywają się w państwach rozwijających się – Rosji, Chinach czy RPA. Wywołuje to sprzeciw wielu organizacji międzynarodowych, m.in. Amnesty International, które zarzucają tym krajom regularne naruszanie praw człowieka. Szczególnie głośno było ostatnio o Mundialu 2022 organizowanym przez FIFA w Katarze pomimo zarzutów wobec organizatorów o brak respektowania praw człowieka, w szczególności kobiet i społeczności LGBT+, a także regularne łamanie praw pracowniczych – m.in. nadużycia wobec pracowników, w tym imigrantów, przy budowie nowych obiektów sportowych i infrastruktury.
Czy międzynarodowa krytyka, która spłynęła na Katar w związku z organizacją tak wielkiego wydarzenia sportowego wpłynęła w pozytywnie na przestrzeganie praw człowieka w tym kraju? Czy wręcz przeciwnie: skala organizacji i związane z nią inwestycje tylko spotęgowały problem? Zjawisko to badają dr Gaygysyz Ashyrov z Estonian Business School i dr Denis Ivanov z Corvinus University w Budapeszcie.
Mega-imprezy, czyli duże międzynarodowe wydarzenia, są tradycyjnie postrzegane jako miejsce spotkań różnych narodów w celu świętowania różnorodności, pokoju i wspólnych wartości. Udowodniono już, że organizacja takich dużych imprez pozytywnie wpływa na gospodarkę kraju organizującego poprzez pobudzenie inwestycji, konsumpcji i produkcji na około 2-5 lat przed wydarzeniem i 9-7 lat po wydarzeniu. Jednak pozytywne skutki organizacji takich imprez nie ograniczają się wyłącznie do aspektów ekonomicznych. Zgodnie z teorią prof. Andrew Smitha z University of Westminster w Londynie, organizacja mega-imprez może zwiększyć poczucie jedności w społeczeństwie, zaangażowanie w wolontariat oraz wspiera promowanie zdrowego stylu życia i pomaganie osobom z niepełnosprawnościami.
Do tej pory powiązanie organizacji mega-wydarzeń i praw człowieka pozostawało jedynie teoretyczne. W najnowszym opracowaniu badacze skupili się na analizie empirycznej dotyczącej 120 krajów. Samodzielnie zbudowali bazę danych 129 mega-imprez – Igrzysk Olimpijskich Zimowych i Letnich, Mistrzostw Świata w Piłce Nożnej oraz Wystaw Światowych od 1900 do 2020 roku. Wydarzenia te cechuje ogromny budżet i zainteresowanie mediów oraz obywateli z całego świata.
Ponieważ ciężko jest bezpośrednio zmierzyć skalę łamania praw człowieka w danym kraju, i biorąc pod uwagę wątpliwą jakość danych z niektórych krajów rozwijających się, autorzy posługują się szeregiem indeksów dostarczanych przez V-Dem (Varieties of Democracy) – projekt odpowiadający za konceptualizację i pomiar demokracji, zrzeszający uznanych naukowców z całego świata. Wykorzystywane indeksy są połączeniem wiedzy eksperckiej i danych administracyjnych z poszczególnych krajów i opisują przykładowo równość różnych grup społecznych w zakresie ochrony praw i wolności, wolności wypowiedzi, prawa do zgromadzeń czy stosowania przemocy fizycznej przez organy państwowe. Okazuje się, że organizacja wielkich wydarzeń powoduje zmniejszenie liczby naruszeń praw człowieka w kraju organizującym, ma zatem pozytywny wpływ. Co więcej, zmniejszenie skali naruszeń praw człowieka rozpoczyna się na długo przed samym wydarzeniem – już w momencie wyboru kraju na organizatora, a poprawa ta utrzymuje się nawet kilka lat po wydarzeniu.
Za pozytywnym efektem może stać następujący mechanizm: rządy krajów organizujących mogą szczególnie zadbać o poprawę sytuacji związanej z naruszeniami praw człowieka w momencie wyboru lub nawet przed złożeniem oferty, bo świadome są rozmiaru zainteresowania opinii publicznej i mogą dążyć do poprawy wizerunku kraju poprzez pokazanie się z jak najlepszej strony podczas wydarzenia.
Skoro obserwujemy pozytywny wpływ to być może trend w przenoszeniu organizacji takich wydarzeń do krajów rozwijających się nie jest tak kontrowersyjny jak może się wydawać i może przynieść więcej korzyści dla obywateli niż tylko oczywiste wyniki gospodarcze.