Udział płac w wartości dodanej w Polsce nie spada. Od dekady utrzymuje się na niemal niezmienionym poziomie i wynosi 57% – wynika z najnowszego badania Sebastiana Zalasa i Huberta Drążkowskiego z ośrodka badawczego GRAPE.

Co pokazuje udział płac w wartości dodanej, czyli tzw. labor share? To ta część dochodów, która trafia bezpośrednio do pracowników. Dlaczego to ważne? Spadek labor share sprzyja wzrostowi nierówności, bo o ile dochody z pracy osiąga większość z nas, to dochody np. z kapitału tylko część.

– Komentatorów w Europie i Stanach Zjednoczonych rozpala dyskusja o spadku udziału płac w PKB, ale brakuje badań, które pokazywałyby jak jest w Polsce. Postanowiliśmy sprawdzić, jak w ostatnich latach owoce pracy były dzielone między pracowników i pracodawców – tłumaczy współautor badania Sebastian Zalas. 

Dzięki dofinansowaniu z Narodowego Centrum Nauki badaczom z GRAPE udało się zdobyć unikalną bazę danych obejmującą informacje o ponad 180 tyś. firm działających w Polsce. Co się okazało?

Liczony bezpośrednio ze sprawozdawczości firm udział płac w wartości dodanej w Polsce wynosi 57% i od dekady utrzymuje się na zbliżonym poziomie. Po raz ostatni ostro spadł na początku lat 2000. – z 59% do 51%, ale w kolejnych latach rósł i praktycznie wrócił do rekordowego poziomu z 2002 r. 

Badacze z GRAPE jak pierwsi sprawdzili, jak wyglądał udział płac w mniejszych firmach zatrudniających mniej niż 49 pracowników. Wcześniejsze analizy dostępne były tylko dla większych firm. 

Okazało się, że poza krótkim okresem w latach 2003-2004, labor share w mniejszych firmach rośnie nieprzerwanie od połowy lat 90. W tym czasie wzrósł z 20% w 1996 roku do 50% w 2019 roku. Wzrost był zbliżony zarówno w firmach usługowych, jak i w przemyśle.

– Czy drobni, polscy przedsiębiorcy dzielą się wypracowanymi zyskami ze swoimi pracownikami? Jeśli popatrzymy tylko na te firmy, to udział płac pracowników wzrósł aż o 150%, znacznie mocniej niż w dużych firmach – mówi Sebastian Zalas. 

Inaczej wyglądało to w większych przedsiębiorstwach. W firmach 49+ udział płac, po znaczących spadkach z początku lat 2000, w kolejnych latach rósł, a w ostatniej dekadzie utrzymywał się z stabilnym poziomie ok. 60%. Przy czym wyższy był w usługach, gdzie wzrósł do 65%, zaś w przemyśle wyniósł 58%.

Wyniki badania GRAPE różnią się od tych prezentowanych dotychczas. – Różnica polega na tym, że my sprawdzaliśmy udział płac wyłącznie w firmach, czyli na poziomie mikro. Inne wnioski dają analizy makro, oparte o całą gospodarkę, czyli uwzględniające np. sektor publiczny. Tam udział płac w PKB maleje z 42% w 1999 r. do 40% w 2019 r.  – tłumaczy Sebastian Zalas. Skąd różnice? – Płace w sektorze publicznym z pewnością rosną wolniej niż w firmach i wolniej niż PKB – wyjaśnia Sebastian Zalas.

Jak wypada Polska na tle innych krajów? Dane Eurostatu za ostatnie 20 lat potwierdzają wyniki badania GRAPE, że w Polsce udział płac w PKB praktycznie się nie zmienił. Podobnie było w Niemczech, Szwecji, Francji, Austrii czy Hiszpanii. Największy spadek, bo 13% odnotowano w Irlandii. Duże spadki odnotowano także na Węgrzech, w Rumunii i Chorwacji. Z kolei największymi wzrostami – blisko 10% – mogą pochwalić się państwa Europy Wschodniej: Bułgaria, Łotwa, Litwa. O niemal 5% wzrósł udział płac w PKB w Estonii, Czechach i na Słowacji.

O badaniu:

W badaniu analizujemy przebieg udziału płac w Polsce w latach 1995-2019. We wcześniejszej literaturze udokumentowano spadek udziału płac dla Polski wykorzystując dane z rachunków narodowych (Dimova, 2019). Growiec (2009) wykorzystując dane o firmach z zatrudnieniem 50+ z sektora przedsiębiorstw, pokazał spadek udziału płac w latach 2001-2005. Nasze badanie jest próbą aktualizacji tych szacunków. Wykorzystujemy dane uzyskane ze sprawozdań finansowych firm, zebrane w bazie Orbis. Korzystając z informacji zebranych w dziesięciu edycjach bazy Orbis, zbudowaliśmy bazę danych o firmach w Polsce między 1995 a 2019 rokiem. Zawiera ona około 720 tys obserwacji o 180 tys. firm. Nasza próba zawiera dane o wszystkich rodzajach przedsiębiorstw (małe, średnie i duże). Obliczyliśmy wskaźnik udziału płac w wartości dodanej, jako stosunek sumy wydatków na płace do sumy wartości dodanej w danym roku. Obliczamy także udział płac dla sektorów (przemysł i usługi) oraz dla grup firm według wielkości zatrudnienia (firmy zatrudniające więcej i mniej niż 50 pracowników).

Na Wykresie 1 prezentujemy udział płac w sektorze przedsiębiorstw oraz w grupach firm z zatrudnieniem 50+ pracowników oraz 50- pracowników. Udział płac w przedsiębiorstwach w latach 90-tych wzrastał i osiagnął poziom około 60% w 2002 roku. Później nastąpił silny spadek. W 2004 roku udział płac osiągnął poziom 50%. Po kilku latach od spadku, udział płac zaczął ponownie wzrastać i w 2019 roku osiągnął podobny poziom jak w 2002 roku. W firmach z zatrudnieniem 50+, udział płac ma podobny przebieg, lecz jest o 3-4 punkty procentowe wyższy. Natomiast przebieg udziału płac w firmach z zatrudnieniem 50- jest niższy niż w firmach z zatrudnieniem 50+ i ciągle rośnie, poza spadkiem około roku 2004. Udział płac w całej gospodarce jest kształtowany głównie przez firmy z zatrudnieniem 50+, ponieważ one mają większy udział w wytworzonej wartości dodanej.

Na Wykresie 2 przedstawiamy różnice w udziale płac między sektorami. W grupie firm z zatrudnieniem 50+, udział płac w przemyśle i usługach do 2008 kształtuje się bardzo podobnie. Później udział płac w usługach wzrasta w porównaniu z przemysłem i przewyższa poziom z wczesnych lat 2000. W przemyśle wzrost udziału płac jest słabszy niż w usługach, jednak osiąga on poziom porównywalny z poziomem z początku lat dwutysięcznych. W grupie firm z zatrudnieniem 50- udział płac w usługach jest bardzo zbliżony do poziomu płac w całej grupie. Później także udział płac w firmach przemysłowych z zatrudnieniem 50- zbiega do ogólnego poziomu w tej grupie.

Na Wykresie 3 porównujemy wskaźniki udziału płac z innymi dostępnymi źródłami danych. Wcześniejsze oszacowanie udziału płac z danych z poziomu firm jest dostępne w pracy Growca (2009), w której wykorzystano dane o firmach z zatrudnieniem 50+. Porównujemy więc udział płac w firmach z zatrundnieiem 50+ z naszej próby. Występuje tutaj znaczna różnica między poziomami we wszystkich kategoriach (przemysł, usługi oraz ogólny poziom). Jednak oszacowania udziału płac z różnych źródeł cechują się podobnym przebiegiem. Na przykład, mimo różnic w skali spadku, udział płac oszacowany z danych Orbis pokazuje spadek między 2001 a 2005 rokiem, podobnie jak oszacowania Growca (2009). Te szacunki kończą się w 2008 roku więc dodatkowo porówujemy nasze oszacowanie z danymi z rachunków narodowych z bazy OECD StAN. Udział płac oszacowany z danch OECD StAN również ma podobny przebieg do szacunków z bazy Orbis, chociaż występuje znaczna różnica między poziomami (około 20 p. proc.). Szacunki z danych OECD StAN, podobie jak szacuki z danych Orbis cechują się wzrostem w ostatnich obserwowanych latach. 

Różnice między szacunkami udziału płac z bazy Orbis, przedstawionymi przez Growca (2009) oraz uzyskanymi z bazy OECD występują z powodu własności danych zgromadzonych przez Orbis. Wykorzystana przez nas baza danych jedynie częsciowo odwierciedla populację firm w Polsce. Z tego powodu przedstawiony przez nas udział płac ma inny przebieg niż w danych zagregowanych (OECD).  W porównaniu z Growcem, dysponujemy mniejszą próbą, co powinno objaśniać obserwowane różnice. 

Ostatecznie nasze badanie potwierdza obserwacje Growca (2009), który udokumentował spadek udziału płac w latach 2001-2005. Nasze wyniki wskazują, że w dłuższej perspektywie, spadek ten był jedynie przejściowy i udział płac w sektorze przedsiębiorstw stabilizował się wokół poziomu 60%. Ponadto nasze szacunki wskazują na wzrost udziału płac w małych firmach.